επιμελεία
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-κλασσικού φιλολόγου-
B' ΟΡΟΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ - ΑΠΟΛΥΤΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗ
Μετά από: συγκριτικά επίθετα συγκριτικά επιρρήματα και σπανιότερα, ρήματα με συγκριτική έννοια, ακολουθεί β΄ όρος σύγκρισης, ο οποίος μπορεί να εκφέρεται με: α) απλή αφαιρετική
π.χ. etsi ego clamabam nihil esse bello civili miserius (37) = αν και εγώ φώναζα ότι τίποτα δεν είναι πιο αξιοθρήνητο από τον εμφύλιο πόλεμο bello: απλή αφαιρετική συγκριτική, με α΄ όρο σύγκρισης το nihil, εξαιτίας του συγκριτικού βαθμού miserius
β1) quam + ομοιόπτωτα με τον α΄ όρο (όταν τα συγκρινόμενα μέλη είναι πτωτικά)
π.χ. nihil est miserius quam ipsa victoria (37) quam victoria: β΄ όρος σύγκρισης (ο β΄ όρος εκφέρεται με quam και ομοιόπτωτα με τον α΄ όρο, nihil) λόγω του συγκριτικού βαθμού miserius
β2) quam + ομοιότροπα με τον α΄ όρο (όταν τα συγκρινόμενα μέλη είναι απαρέμφατα, εμπρόθετοι, επιρρήματα)
π.χ. Manium Curium malle locupletibus imperare quam ipsum fieri locupletem (36) = … ότι ο Μ. Κούριος προτιμά να εξουσιάζει τους πλούσιους παρά να γίνει ο ίδιος πλούσιος
quam fieri: β΄ όρος σύγκρισης (ο β΄ όρος εκφέρεται με quam και ομοιότροπα προς τον α΄ όρο, imperare) λόγω του malle = magis velle (ρηματικός τύπος με συγκριτική έννοια)
Αξιοπρόσεκτες παρατηρήσεις
1. Ας μην ξεχνάμε ότι ως β΄ όρος σύγκρισης λειτουργούν και οι δευτερεύουσες παραβολικές προτάσεις(απλές και υποθετικές) με α΄ όρο μια άλλη πρόταση, συνήθως την κύρια.
2. Κατά τη σύγκριση, ο β΄ όρος σύγκρισης συχνά παραλείπεται. Το είδος αυτό της σύγκρισης χαρακτηρίζεται ως απόλυτη σύγκριση (27, 37). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο συγκριτικός εκφράζει βαθμό μεγαλύτερο από το λογικό μέτρο και μεταφράζεται με θετικό βαθμό συνοδευόμενο από το «κάπως» ή το «μάλλον».
Ο συγκριτικός επίσης είναι δυνατόν να ενισχύεται με τις αφαιρετικές του μέτρου/ διαφοράς multo (= πολύ) και paulo (= λίγο), οπότε και μεταφράζουμε με συγκριτικό βαθμό π.χ. dixit … videri tamen ea sibi duriora et acerbiora (27) = είπε ότι του φαίνονταν όμως αυτά κάπως τραχιά και στυφά qui multo minor natu erat (27) = ο οποίος ήταν πολύ μικρότερος στην ηλικία.
ΟΙ ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Πρόκειται για προτάσεις του πλάγιου λόγου που περιέχουν ερώτηση.
Εξάρτηση:
Εξαρτώνται από ρήματα:
o ερωτηματικά, απορίας, αμφιβολίας, αμφισβήτησης (rogo, interrogo, quaero, dubito)
o λεκτικά, δηλωτικά (doceo, dico)
o γνωστικά, αισθήσεως σημαντικά, αγνοίας (scio, intellego, cognosco, nescio)
o αποπειρατικά, προσδοκίας, αναμονής (tempto, conor, exspecto) κτλ.
Συντακτική λειτουργία:
Είναι ονοματικές προτάσεις, οπότε λειτουργούν συντακτικά ως:
o επεξήγηση, συνήθως σε ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας
o υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις με τη σημασία των ανωτέρω ρημάτων και
o αντικείμενο στα ρήματα εξάρτησης
*απομνημονεύουμε: ΕΥΑ
Εισαγωγή:
α) Ολικής άγνοιας, όταν η ερώτηση αφορά όλο το περιεχόμενο της πρότασης. Χωρίζονται σε:
→ απλές που εισάγονται με τα ερωτηματικά μόρια:
§ num, -ne (= αν) αδιάκριτα, μετά από ρήματα ερώτησης-απορίας σημαντικά,
§ nonne (= αν δεν) μετά το ρήμα quaero,
§ si (=α ν) μετά από ρήματα αναμονής (exspecto) ή απόπειρας (conor, tempto) και
§ an ή an non (= αν, αν δεν) μετά τα ρήματα haud scio, nescio (αγνοώ), dubito (αμφιβάλλω), incertum est (είναι αβέβαιο)
→ διμελείς που εισάγονται κυρίως με τα:
§ utrum ... an... ,
§ -ne ...an...
τις διμελείς πλάγιες ερωτήσεις το «ή όχι» εκφράζεται με το necne ( ενώ στις ευθείες με το an non). β) Μερικής άγνοιας, όταν η ερώτηση αφορά μέρος μόνο του περιεχομένου της πρότασης. Εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα (quis, quantus, cur, quando, quam). π.χ. F Nasica interrogat Ennium ne / num ipse non cognoscat vocem illius. (Ο Νασικάς ρωτά τον Έννιο αν ο ίδιος δεν αναγνωρίζει τη φωνή του.) Δευτερεύουσα πλάγια ερώτηση ολικής αγνοίας, απλή. F Tum interrogavit filiam, utrum post aliquot annos cana esse mallet an calva. (47) (Σότε ρώτησε την κόρη, αν μετά από μερικά χρόνια προτιμούσε να είναι ασπρομάλλα ή φαλακρή.) Δευτερεύουσα πλάγια ερώτηση ολικής αγνοίας, διμελής. F Caesar ex captivis cognoscit quae apud Ciceronem gerantur quantoque in periculo res sit. (45) (Ο Καίσαρας πληροφορείται από τους αιχμαλώτους τι συμβαίνει στο στρατόπεδο του Κικέρωνα και σε πόσο μεγάλο κίνδυνο βρίσκεται η κατάσταση.) Δευτερεύουσες πλάγιες ερωτήσεις μερικής αγνοίας που εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες. F Interrogo vos quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore. (25) (ας ερωτώ πότε νομίζετε ότι κόπηκε αυτό το σύκο από το δένδρο.) Δευτερεύουσα πλάγια ερώτηση μερικής αγνοίας που εισάγεται με ερωτηματικό επίρρημα.
Εκφορά:
Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική (που μερικές φορές είναι απορηματική ή δυνητική), γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης (αντίθετα στα ελληνικά χρησιμοποιούνται διάφορες εγκλίσεις, ανάλογα με το περιεχόμενο της πρότασης). Προσοχή: Στο κείμενο 44 συναντούμε το μοναδικό παράδειγμα πλάγιας ερώτησης με δυνητική υποτακτική . Προσέχουμε ότι κατά την τροπή του πλαγίου λόγου (δηλαδή της πλάγιας ερώτησης) σε ευθύ (δηλαδή σε ευθεία ερώτηση) η δυνητική υποτακτική δεν θα τραπεί σε οριστική, όπως συμβαίνει και με τις δυνητικές εγκλίσεις στην αρχαία ελληνική που μένουν αναλλοίωτες.
Πλάγιος λόγος: Nescio enim quis possit diligere eum [...] aut eum [...] . (44) Γιατί δεν ξέρω ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν *...+ ή αυτόν *...+. (44) Ευθύς λόγος: Quis possit diligere hunc [...] aut hunc [...] ? Ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν *...+ ή αυτόν *...+ ;
Ακολουθία των χρόνων:
Είναι οι μοναδικές δευτερεύουσες προτάσεις που εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, αλλά εφαρμόζονται πλήρως οι κανόνες της ακολουθίας των χρόνων (οι υπόλοιπες προτάσεις που εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, δηλαδή οι βουλητικές, ενδοιαστικές, τελικές, ουσιαστικές και επιρρηματικές συμπερασματικές και οι προτάσεις του quin και του quominus, παρουσιάζουν ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων). Θυμίζουμε σχηματικά την ακολουθία των χρόνων, εφαρμόζοντάς την στη μετατροπή μιας ευθείας ερώτησης σε πλάγια ερωτηματική πρόταση:
Ευθεία ερώτηση -Πλάγια ερώτηση
Quid facis?
Rogat (-abit) quid facias. (σύγχρονο στο παρόν) Rogabat (-avit, -averat) quid faceres. (σύγχρονο στο παρελθόν)
Quid fecisti?
Rogat (-abit) quid feceris. (προτερόχρονο στο παρόν) Rogabat ( -avit, -averat) quid fecisses. (προτερόχρονο στο παρελθόν)
Quid facies ?
Rogat (-abit) quid facturus sis. (υστερόχρονο στο παρόν) Rogabat (-avit, -averat) quid facturus esses. (υστερόχρονο στο παρελθόν)
ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Εναντιωματικές προτάσεις
Οι εναντιωματικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις. Οι δευτερεύουσες εναντιωματικές προτάσεις εκφράζουν μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης (συνήθως της κύριας). Γι’ αυτό και συχνά στην κύρια ο αντιθετικός σύνδεσμος tamen προεξαγγέλλει την ύπαρξη δευτερεύουσας εναντιωματικής πρότασης. π.χ. Εtsi hoc negat (= cum hoc neget), verum tamen est = Αν και το αρνιέται, εντούτοις είναι αλήθεια συντακτική λειτουργία: Λειτουργούν συντακτικά ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης, που συνήθως είναι η κύρια. Εισαγωγή: Οι υποτακτικοί εναντιωματικοί σύνδεσμοι είναι οι ακόλουθοι: etsi, tametsi, quamquam, cum και licet. Μεταφράζονται «αν και, παρόλο που, μολονότι». Εκφορά: Ανάλογη με το σύνδεσμο εισαγωγής είναι και η εκφορά της πρότασης:
1. etsi, tametsi, quamquam + οριστική: αν το περιεχόμενό της είναι πραγματικό
2. cum, licet + υποτακτική: αν το περιεχόμενό της είναι υποτιθέμενο ή δυνατό· *δεν συναντούμε κανένα παράδειγμα στα εξεταζόμενα κείμενα.
(Ο σύνδεσμος licet συντάσσεται με υποτακτική, γιατί προήλθε από το απρόσωπο ρήμα licet = επιτρέπεται, με παράλειψη του ut + υποτακτική). Παρατηρήσεις:
συχνά ζητείται ως άσκηση να αναλυθεί μια εναντιωματική μετοχή σε δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση. στα εξεταζόμενα κείμενα συναντούμε: Camillus *<+ absens dictator est factus και αναλύουμε, εφαρμόζοντας τη θεωρία για την εισαγωγή και εκφορά των εναντιωματικών προτάσεων, ως εξής: α) Camillus *<+, etsi (tametsi/ quamquam) aberat, dictator est factus. (Η εναντιωματική μετοχή είναι χρόνου Ενεστώτα και εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (factus est), άρα δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν, γι’ αυτό και επιλέγουμε στην ανάλυση την Οριστική Παρατατικού, στην οποία μας οδηγεί και η μετάφραση: «Ο Κάμιλλος, αν και βρισκόταν μακριά, εκλέχτηκε δικτάτορας»). β) Camillus *<+, cum/ licet abesset, dictator est factus. (Η μετοχή εκφράζει το σύγχρονο, ως μετοχή Ενεστώτα που είναι, στο παρελθόν, αφού εξαρτάται από το factus est ρήμα ιστορικού χρόνου, άρα αναλύεται σε υποτακτική Παρατατικού, εφαρμόζοντας την ακολουθία των χρόνων).
Παραχωρητικές προτάσεις
Οι παραχωρητικές είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις. Οι δευτερεύουσες παραχωρητικές προτάσεις εκφράζουν μια υποθετική κατάσταση που, κι αν δεχτούμε ότι αληθεύει, δεν αναιρεί το περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης, συνήθως της κύριας. Αποτελούν, δηλαδή, μια κατηγορία υποθετικών προτάσεων. συχνά στην κύρια ο αντιθετικός σύνδεσμος tamen προεξαγγέλει την ύπαρξη δευτερεύουσας παραχωρητικής πρότασης. π.χ. etiamsi hoc negat (neget), verum tamen est = ακόμη κι αν το αρνιέται (το αρνιόταν), εντούτοις είναι αλήθεια. συντακτική λειτουργία: Λειτουργούν συντακτικά ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης, που συνήθως είναι η κύρια. Εισαγωγή: Οι παραχωρητικοί σύνδεσμοι είναι: etiamsi, licet, quamvis, ut και μεταφράζονται «ακόμη κι αν» . Εκφορά: Ανάλογη με το σύνδεσμο εισαγωγής είναι και η εκφορά της πρότασης:
etiamsi (etiam si)+ υποτακτική ή οριστική (εκφέρεται και με οριστική και με υποτακτική, όπως και ο υποθετικός σύνδεσμος).
licet, quamvis, ut + υποτακτική
σημείωση: Η χρήση του συνδέσμου quamvis προτιμάται μπροστά από επίθετα και επιρρήματα και σπάνια - χρήση κυρίως ποιητική και μετακλασική - μπορεί να εκφέρεται με Οριστική, κατ’ αναλογίαν προς το quamquam: Quamvis infesto et minaci animo perveneras <.(43). Ακολουθία των χρόνων: Όταν στην παραχωρητική πρόταση υπάρχει υποτακτική, εφαρμόζουμε κανονικά τους κανόνες της ακολουθίας των χρόνων. π.χ. licet mortem miniteris, numquam tamen ego hostem iudicabo Marium. (σύγχρονο στο μέλλον.) Παρατήρηση: Η παραχώρηση μπορεί να εκφραστεί και με Υποτακτική παραχωρητική ή συγκαταθετική (coniunctivus consessivus)
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου